UYKU YOKSUNLUĞU & MİTOKONDRİYAL ETKİLERİ
Uyku, zihinsel, fiziksel ve duygusal zindelik, aynı zamanda güvenlik ve tüm yaşam kalitesi için çok önemlidir. Uykunun gösterilmiş bu değerine rağmen, USA de erişkinlerin hemen hemen 1/3’ü kısa süreli uyku ya da gecede yedi saatten daha az uyku bildirdiler. Bireyin belirlediği kısa süreli uyku eğilimi 2013 yılında bir hayli artmıştı ve bu eğilim Africalı-Amerikalı ve Hispanik erişkinler arasında daha fazlaydı. Bununla birlikte 2018 yılında, Ulusal Uyku Vakfının araştırması potansiyel olarak pozitif bir eğilim gösterdi. Bildirilen uyku süresi, önceki sonuçlarla istikrarlı iken, uyku kalitesi, kendisini iyi dinlenmiş hisseden kişilerin sayısının artması ile bazı iyileşmeler gösterdi.
Giderek daha fazla Amerikalı erişkin, iyi bir sağlık için uykunun yararlarının farkındalığına sahip olurken, bazı hastalarda uyku kalitesi ve alışkanlıkları ideal değildi ve gün boyunca kendilerini yorgun hissedebiliyorlardı. Ancak yorgunluk yetersiz bir gece uykusunun tek sonucu değildir. Gecede yedi saatten az uyku uyuyan erişkinler, daha sık olarak, depresyon, artrit, diyabet ve astım da dahil olmak üzere 10 kronik sağlık sorunlarına sahiptirler.
Bir hastanın uyku kalitesini anlamak, klinik sorgulamanın önemli bir parçasıdır, böylece sonunda hastanın sağlıklı uyku alışkanlıklarının ve uyku bozukluğu ile birlikte olan sağlık sorunlarının ele alınmasına yardımcı olur.
HÜCRESEL SEVİYEYE DAHA DERİN BİR DALIŞ – MİTOKONDRİ
Geçmiş birkaç yıl boyunca, araştırmacılar, beden, uykudan yoksun olduğunda hücresel seviyede ne olduğunu incelemeye başladılar. Uyku yoksunluğunun fizyolojik etkilerinin olası hedefi olarak mitokondriyi işaret eden bazı çalışmalar, oksidatif stres ve sınırlı uyku arasında bir bağlantı gösterdi.
Mitokondri, enerji üretiminin hücresel kaynağı, hücresel enerji metabolizmasında ve ATP’yi de içeren birkaç metabolitin ortaya çıkışı ile homeostasisde önemli bir rol oynar. Akut ve kronik stres faktörleri mitokondriyal biyolojinin çeşitli yönlerini etkiler ve kronik strese maruz kalma ve mitokondri arasında, yeniden moleküler ve fonksiyonel bir kalibrasyona yol açabilir. Mitokondri iki seviyeli bir potansiyele sahiptirler: bir stres hedefi olarak ve bir stres patofizyoloji aracı olarak. Bu da şunu gösterir;
Uykunun biyolojik fonksiyonlarından birisi oksidatif strese karşı korumak olabilir.
YİRMİ DÖRT SAATLİK RİTİM VE UYKU YOKSUNLUĞU
Yıllar boyunca, oksidatif strese karşı savunmada olan enerji metabolizması ve hücresel antioksidan mekanizmalarının, bedenleri, 24 saatlik gündüz/gece döngüsüne uyumlanmış olarak sürdüren metabolizmalar ile koordine olduklarını gösteren şey bedenin büyümekte olmasıdır.
2018 de, insan deri fibroblastlarının ve farelerin in-vitro ve in-vivo modellerinin bir kombinasyonunu kullanan bir çalışma, mitokondriyal morfolojinin 24 saatlik kontrolü ile oksidatif stres arasında moleküler bir bağlantı kurdu. Gene 2018 de, araştırmacılar, mitokondrinin uyku yoksunluğu durumunda nasıl fonksiyon gösterdiğini ölçmek için meyve sineği Drosophila melanogaster (memelilerin uykuları ile bir çok önemli özellikleri paylaşır)’i kullandı. Analiz, uyku yoksunluğunun, mitokondriyal biyoenerjetik kapasiteyi etkilediğini, bunun da oksidatif fosforilasyonda, respirasyonu azalttığını gösterdi.
İnsanlarda fiziksel egzersiz ve uyku yoksunluğunun, oksidatif stres üzerindeki kombine etkisini analiz etmek için ilk kez yapılan çalışma, oksidatif stresin büyük ihtimalle sadece fiziksel değil, aynı zamanda diğer şeyler arasında uyku yoksunluğu ile de bağlantılı psikolojik stres faktörlerine maruz kalmanın bir sonucu olduğunu buldu. Uyku yoksunluğunda olan genç ve sağlıklı erkeklerde 36 saatlik hayatta kalma eğitimi, enzimatik antioksidan savunmanın azaldığını, lipit peroxidasyonunun ve kas hasarının arttığını gösterdi.
UYKU VE MİTOKONDRİ SAĞLIĞI İÇİN TERAPİLER
Açıkça uyku, bir fizyolojik gerekliliktir ve onun azalmış olması sağlık açısından birçok zarara neden olur. Peki doktorlar, hastalarına, daha fazla dinlenebilmeleri ve stres durumlarına adapte olamamış mitokondriyal değişiklikleri sınırlayabilmeleri için nasıl yardımcı olabilirler?
BESLENME
Bazı besleyicilerin mitokondride oluşacak oksidatif hasara karşı koruyucu oldukları gösterilmiştir. Bunlar:
·Omega-3 yağ asitleri
·Antioksidanlar (C vitamini ve çinko da dahil)
·B vitamini ailesi üyeleri (B12 ve folik asit de dahil olmak üzere)
·Magnezyum
İlave olarak, melatoninin yiyecek kaynakları uyku kalitesinin artmasını destekleyebilir. Bir 2020 taraması, uyku kalitesini ve çocuk, erişkin ve yaşlı katılımcılarda vişne, kiraz ve süt gibi iki melatonin yiyecek kaynaklarından alımını değerlendiren 2019 yılı boyunca yürütülmüş randomize placebo kontrollü bir çalışmayı değerlendirmiştir. 2017 yılı boyunca, sadece sekiz çalışma, katılma kriterlerini karşılamış, ve analizler, melatoninin yiyecek kaynaklarının sağlıklı uykuyu destekleyebildiğini göstermiştir. Taramadaki spesifik bir çalışma, test grubundaki katılımcılar yedi gün boyunca konsantre vişne ve kiraz suyundan yapılmış tartı yedikten sonra total idrar melatonin miktarının anlamlı ölçüde arttığını ve uyku süresi ve kalitesinde anlamlı bir artış olduğunu bildirdi.
ZİHİN-BEDEN TEDAVİSİ
2019 da, 4506 katılımcıyı içeren 49 çalışmanın sistematik tarama ve meta-analizi, zihin-beden terapilerinin uyku sorunlarının tedavisinde, hem sağlıklı bireylerde ve hem de hastalarda uyku kalitesini arttırdığını buldu. Test edilen terapiler:
·Meditasyon
·Tai chi
·Qigong
·Yoga idi.
Bu terapiler, ciddi uyku problemlerinde bir azalma ve uyku kalitesinde istatistiksel olarak anlamlı bir iyileşmeye yol açtı, fakat uyku nicelik ölçümlerinde anlamlı bir etkiye sahip değillerdi. Aynı zamanda dikkate değer bir başka şey de, qigong’un uyku kalitesinin iyileşmesinde tai chi ye nazaran hafifçe avantajlı olmasıydı.
Bir 2020 çalışması, qigong egzersizinin, özellikle Baduanjin qigong’unun, bireyin bildirdiği uyku kalitesi ve düzenli uyku bozuklukları olan yaşlı erişkinlerde yaşam kalitesi yararlarını araştırdı. 139 katılımcıdan tedavi grubunda olanlar 24 hafta boyunca haftada beş kez 45 dakika egzersiz seansı tamamladı, kontrol grubunda olanlar ise, her zamanki yaşam tarzlarını devam ettirdiler. 24 haftanın sonunda, tedavi grubundaki her bir birey, kontrol grubundakilere kıyasla tüm uyku kalitesinde anlamlı iyileşmeler bildirdi.
Bir çoğumuz için, uyku, sağlıklı, neşe dolu bir yaşama yol açan köşe taşlarındandır, ancak uyku sağlık yönünden çoğunlukla ele alınmamaktadır. Fonksiyonel Tıpta, uyku hastalıkları için yapılan taramaların düzenli bir uygulama olması cesaretlendirilir, ve uyku kalitesi zayıf olan hastalar için etkili yaşam tarzı müdahalelerinin önemli bir alanıdır.
REFERANSLAR
-
Sheehan CM, Frochen SE, Walsemann KM, Ailshire JA. Are U.S. adults reporting less sleep?: Findings from sleep duration trends in the National Health Interview Survey, 2004-2017. Sleep. 2019;42(2). doi:10.1093/sleep/zsy221
-
Sleep health index scores: 2018. National Sleep Foundation. Accessed January 27, 2020. https://www.sleepfoundation.org/shi
-
Sleep and sleep disorders: data & statistics. Centers for Disease Control and Prevention. Published May 2, 2017. Accessed June 5, 2019. https://www.cdc.gov/sleep/data_statistics.html
-
Rodrigues NR, Macedo GE, Martins IK, et al. Short-term sleep deprivation with exposure to nocturnal light alters mitochondrial bioenergetics in Drosophila. Free Radic Biol Med. 2018;120:395-406. doi:10.1016/j.freeradbiomed.2018.04.549
-
Du J, Zhu M, Bao H, et al. The role of nutrients in protecting mitochondrial function and neurotransmitter signaling: implications for the treatment of depression, PTSD, and suicidal behaviors. Crit Rev Food Sci Nutr. 2016;56(15):2560-2578. doi:10.1080/10408398.2013.876960
-
Picard M, McEwen BS. Psychological stress and mitochondria: a systematic review. Psychosom Med. 2018;80(2):141-153. doi:10.1097/PSY.0000000000000545
-
Hill VM, O’Connor RM, Sissoko GB, et al. A bidirectional relationship between sleep and oxidative stress in Drosophila. PLoS Biol. 2018;16(7):e2005206. doi:10.1371/journal.pbio.2005206
-
Schmitt K, Grimm A, Dallmann R, et al. Circadian control of DRP1 activity regulates mitochondrial dynamics and bioenergetics. Cell Metab. 2018;27(3):657-666.e5. doi:10.1016/j.cmet.2018.01.011
-
Jówko E, Ró?a?ski P, Tomczak A. Effects of a 36-h survival training with sleep deprivation on oxidative stress and muscle damage biomarkers in young healthy men. Int J Environ Res Public Health. 2018;15(10):E2066. doi:10.3390/ijerph15102066
-
Pereira N, Naufel MF, Ribeiro EB, Tufik S, Hachul H. Influence of dietary sources of melatonin on sleep quality: a review. J Food Sci. 2020;85(1):5-13. doi:10.1111/1750-3841.14952
-
Howatson G, Bell PG, Tallent J, Middleton B, McHugh MP, Ellis J. Effect of tart cherry juice (Prunus cerasus) on melatonin levels and enhanced sleep quality. Eur J Nutr. 2012;51(8):909-916. doi:10.1007/s00394-011-0263-7
-
Wang X, Li P, Pan C, Dai L, Wu Y, Deng Y. The effect of mind-body therapies on insomnia: a systematic review and meta-analysis. Evid Based Complement Alternat Med. 2019;2019:9359807. doi:10.1155/2019/9359807
-
Fan B, Song W, Zhang J, et al. The efficacy of mind-body (Baduanjin) exercise on self-reported sleep quality and quality of life in elderly subjects with sleep disturbances: a randomized controlled trial. Sleep Breath. Published online January 2, 2020. doi:10.1007/s11325-019-01999-w