OKSALATLAR NEDENİYLE BİTKİLERİ TÜKETMEKTEN VAZ GEÇMEK GEREKLİ MİDİR?
Besleyici bir diyetle beslenmek, çok renkli, bitkisel, özellikle meyve ve sebze tüketmek gibi basit olmalıdır. Fakat sonrasında bazı bitkisel besinlerin içlerindeki önemli besleyicilerin biyokimyada varlıklarını sınırlayan bazı kimyasallar nedeniyle önceden düşünüldüğü kadar besleyici olmadığını söyleyen bazı uzmanlar ‘’anti-besleyici’’ manşetleri oluşturdular. Sözü edilen bu anti-besleyicilerden birisi oksalattır. Onun bazı minerallere, özellikle kalsiyuma, bağlanması, esas mineralleri sindirebilme potansiyelimizi sınırlar. Bu nedenle, oksalat bazı bitkisel yiyeceklerdeki kötü maddelerden birisi haline gelmiştir. Gerçekten oksalat onu sınırlamamız gerektiği kadar, besleyici olan mineralleri azaltıyor mu? Gelin literatürün bu konuda söylediklerine bir bakalım.
Oksalatlar Nedir?
Oksalat, ya da oksalik asit, sodyum, potasyum, kalsiyum, demir ve magnezyum gibi minerallere bağlanabilen bir maddedir. Oksalat, ince bağırsaklarda, kalsiyum oksalat oluşturmak için kalsiyumla bağlanır, sonrasında dışkı ile atılır. Bu bağlanmanın sonucunda, emilebilecek kalsiyum miktarı da azalmış olur. Çözünebilir oksalat (ya da serbest, bağlanmamış oksalat) ince ve kalın bağırsaklardan da emilebilir. Yüksek miktarları (10 – 15 gr) toksin niteliğindedir. Ancak genellikle daha düşük miktarlarda oksalata maruz kalınır.
Besinlerdeki oksalata ek olarak, insanlar içsel olarak oksalatları da üretirler. Oksalat; ascorbate, glyoxylate ( birkaç farklı amino asitin yıkılmasından ortaya çıkar) ve glycine gibi üç ana molekül metabolizmasının yan ürünüdür. İdrardaki oksalatın çoğu, diyetle alınan oksalattan ziyade, içsel üretilenlerden gelir. Oksalat çoğunlukla kötü bir üne sahip olsa da bazı araştırmalar onun olası bir şelat (toksinlerin atılımı için bağlayıcı olan) olarak kullanılışına da dikkat çekmektedir.
Kısaca, oksalatlar ‘’anti-besleyici’’ lerden biri olarak ya da yiyeceklerdeki besleyici minerallerin emilimini engelleyen maddeler olarak düşünülür. Oksalatlar, özel olarak, demir, kalsiyum, ve magnezyum gibi minerallerin emilimini etkiler ve yiyeceklerdeki bu minerallerin biyokimyamızdaki varlığını azaltabilir. Oksalattan zengin yiyeceklerden bazıları şunlardır:
- Pancarlar
- Beriler, özellikle çilek
- Çikolata
- Baklagiller (soya da dahil)
- Yemişler
- Maydanoz
- Ravent
- Ispanak
- Siyah Çay
- Buğday Kepeği
- Tam tahıllar (işlenmiş tahıllar daha az oksalat içerirler)
Pişirme işlemi, yemeğin hazırlanması ve yiyeceklerin işlemden geçmesi oksalat içeriğini dolayısıyla mineral içeriğini etkileyebilir.
Oksalatlar ve Böbrek Taşları
Oksalatlar , böbrek taşlarının en sık görülen bileşenleri olduğu için bağlantıları ile ilintili olarak çok çalışıldılar. Çalışmalar, idrarda oksalatın artması ile kalsiyum oksalatın doygunluğa ulaşma riskinin artması ve sonuç olarak böbrek taşları oluşumunun arasında bir bağlantı buldu. Bu da düşük miktarda oksalat içeren bir beslenmenin, özellikle duyarlı kişilerde böbrek taşları riskini azaltmaya yardım edip etmediğini sorgulamaya yol açtı.
Bir çalışmaya göre, tipik bir beslenmedeki oksalatlar , idrardaki oksalatların %40 – 50 sinden sorumluydu. Taş oluşumlarının yaklaşık 1/3’ü , %10 dan daha fazla bir oksalat emilimi eğilimine sahiptir. Bu normalden daha yüksek bir orandır. Genel olarak, farklı yiyeceklerin farklı oksalat emilimlerinin % 2 – 15 arasında olduğu tahmin edilmektedir. Sağlıklı bireyler üzerinde yapılan bir çalışma, günlük 600mg’lık bir oksalat diyeti tüketmenin idrar yolundan anlamlı bir oksalat atılımına yol açtığını gösterdi.
Taş oluşumunu araştıran bir çalışma, idrarla yüksek oksalat atılımı olan ve olmayanların, beslenmeyle alınan oksalatlar arasında anlamlı bir fark bulamadı, fakat ince bağırsaktaki emilim ve iç kaynaklı üretim arasında bir fark vardı. Artmış emilim, ince barsak boşluğundaki oksalata bağlı mevcut kalsiyum seviyelerinin kısmen azalması nedeniyle idi.
Beslenmeyle oksalat alımının fazla ,olması taş oluşumunda önemli bir rol oynayabilir. 40 yaşlarında, kalsiyum alımının, idrar yolundan oksalat atılımı ile negatif olarak bağlantılıdır, hayvansal yağ alımı ise pozitif birliktelik göstermekteydi.
Hayvansal yağın aksine, protein alınımı, hayvanlardan alınan da dahil olmak üzere, oksalat atılımı ile ilintili değildi. Bir diğer çalışma, yağ ve oksalattan düşük, kalsiyumu normal ve sodyumu orta derecede olan bir diyet tüketen ve kilo kaybı amaçlı bypass ameliyatlı hastalardaki idrar kalsiyum oksalat doygunluğunu azalttı. İdrar yollarından oksalat boşaltımını değil!
Yüksek oksalat içeriğine rağmen, bir çalışma, meyve ve sebze tüketiminin taş oluşumu açısından daha yararlı olduğunu buldu. Bu durum risk faktörlerinin azalması nedeniyledir. Sonuçta bu da taş oluşum riskini azaltır. Her ne kadar kalsiyum oksalat boşaltımı, diyetle birlikte alınan oksalat ve taş oluşum riski arasında bir bağlantı oluştursa da, daha önceden bilindiği gibi anlamlı bir birliktelik olmayabilir. Böbrek taş oluşumunu önlemek için düşük bir oksalat diyeti önerilse de birçok doktor bununda komplike olduğunu ve aynı zamanda iç kaynaklı oksalat oluşumunun ve de ince barsak sağlığının da oynadığı role dikkat çekiyor.
Oksalat ve İnce Barsak Sağlığı
Sağlığın görünüşte ilintili olmayan birçok bileşeni üzerinde ince barsak ve mikrobiomun önemini detaylandıran araştırma çoğunluğu ile, ince barsak sağlığının da oksalat seviyeleri ve beraberindeki risk faktörleri üzerinde bir rol oynadığı sürpriz olmamalıdır.
IBD, ya da iltihabi barsak hastalığı gibi sindirim sistemi hastalıkları olanların daha fazla oksalat özümsediği ve böylece de daha yüksek kalsiyum oksalat böbrek taşı riski altında olduğu gösterilmiştir. Çalışmalar aynı zamanda, IBS ve böbrek taşları arasında potansiyel bir ilişkiye de dikkat çekmiştir. Bu birlikteliğin bazıları, bozulmuş ince barsak geçirgenliği (sızdıran barsak olarak da bilinir) nedeniyle olabilir, bu da oksalat emiliminin artmasına yol açar. Birlikteliğin bazıları aynı zamanda, sindirim bozuklukları olanlarda oksalatın aşırı üretimi nedeniyle de olabilir.
Yağın kötü emilimi, serbest yağ asitlerine bağlanmış kalsiyum nedeniyle, ince bağırsakta aşırı oksalat ve ince bağırsak boşluğunda daha fazla çözünebilir oksalat artışına yol açar. Aynı zamanda, daha fazla oksalat emilimine de yol açan ince barsak geçirgenliğini de arttırır.
Bazı bakteri tipleri, özellikle O. formigenes, oksalatı kullandığı ve metabolize ettiği için, sağlıklı bir ince barsak mikrobiyomuna sahip olmak idrar yollarındaki oksalat seviyelerini düşürmeye yardımcı olur. IBD’li olanlarda, kontrol grubuna kıyasla O. formigenes olmadığı gösterilmiştir. Bu durum aynı zamanda artmış oksalat atılımından ve böbrek taşı riskinden sorumludur. Çalışmaların karışık olmasına rağmen, probiyotik alımı ya da mikrobiyom da O. formigenes gibi bazı bakteri çeşitlerinin varlığı idrardaki oksalatların ve/veya böbrek taşı oluşumunun azalmasına yardımcı olur.
Oksalatlar ve Diğer Durumlar Arasında Bir Bağlantı Var mı?
Böbrek taşları dışında oksalatların sağlık etkileri üzerindeki literatür azdır, fakat birkaç dikkate değer istisnalar vardır. Her ne kadar bir çalışma beslenme ile oksalat alımının vulvodynia arasında bir bağlantı bulamasa da. yüksek orandaki idrar yolu oksalat atılımının, vulvar vestibuliti ve vulvodynia (vagina bölgesinde hassasiyet, ağrı ya da enflamasyon) ile birlikte olabilir. Vulvar vestibuliti olan kişiler üzerine yapılan pilot bir çalışmada, oksalat miktarı düşük bir beslenmenin, kişilerde anormal idrar yolu atılımı olmamasına rağmen, kadınların %37’sinde bir cevaba neden oldu. Çalışmalar yüksek idrar yolu oksalat atılımı ile çocukluk çağı otizmi arasında da bir bağlantı buldu, fakat araştırmalar henüz erken döneminde idi.
Oksalatın Etkisini Azaltmak
Her ne kadar oksalatın minerallere bağlanma potansiyeli olsa da, etkiyi azaltmak ve minerallerin biyokimyadaki varlıklarını arttırmak için çeşitli yollar vardır. Bir çok geleneksel yemek hazırlama metotları; pişirme, kaynatma, fermente etme, kavurma, öğütme ve filizlendirme vs… Bu yemek hazırlama yöntemlerinin, oksalat içeriğini azalttığı gösterilmiştir.
Oldukça besleyici yabani otlu, yağlı tavuk, aynı zamanda kaz ayağı olarak da bilinen ot ile kuzu budunu pişirme yöntemlerini karşılaştıran bir çalışmada, total kalsiyumun dışında, çözünebilen kalsiyum yüzdesi, çiğ olanda %65.9 ve kaynamışta %74.14, çözünmeyen oksalatlardaki bir artış yüzünden, yaprakların wok da kavrulmasında ise %20.78 idi. Benzer bir çalışma, pişirme işleminin ve bir pesto sosunun total ve çözünebilen oksalatın miktarını azalttığını gösterdi. Sadece suda iki dakika kaynatmak bile oksalat içeriğini azaltmak için yeterliydi.
Isırgan otu üzerinde yapılan bir çalışma, pişirme işleminin oksalat içeriğini azalttığını, yapraklar içerisindeki mineralleri de etkilediğini buldu. Baklagiller üzerindeki bir başka çalışma ise, kabukları soymanın ve filizlendirmenin oksalik asitte anlamlı bir azalmaya yol açtığını buldu. Ancak kabukları soyma işlemi demir içeriğini azaltırken, çimlendirme, filizlendirme işlemi ise demir içeriğini arttırıyordu. Kalsiyum filizlendirme işlemi ile artarken, kabukları soyma ile azalıyordu.
Gölevez otu üzerinde yapılan bir çalışma, suda ıslatma ve özellikle kaynatma işleminin çözünebilen oksalat miktarını azalttığını buldu. Benzer şekilde, ıspanak ve amaranth üzerinde yapılan bir çalışmada pişirmenin ve hafif kaynatıp hemen soğuk suya bırakma işleminin demir mineralinin varlığını anlamlı şekilde iyileştirmiş ve oksalik asit içeriğini de azaltmış olduğu bulundu. Hücreler içinde yapılan bir çalışma, kuru fasulye pişirildikten sonra mineral alımında bir artış olduğunu gösterdi.
Geleneksel bir Hint yemeğinin farklı metotlarını karşılaştıran bir çalışmada, pişirme işleminde demir ve kalsiyumda artma olduğunu, ve oksalat içeriğinde azalma olduğunu gösterdi. Fermantasyon da mineral içeriğinin artmasına ve oksalat içeriğinin azalmasına yardım etti.
Normal ya da yeterli kalsiyum (100 – 1200mg/gün), ılımlı ölçüde protein (içsel oksalat üretimi kısmen amino asit metabolizmasından olduğu için) ve tuz ve, Hipertansiyonu gidermek için olan Beslenmeye İlişkin Yaklaşımlar ya da DASH – tipi beslenmeye benzer bir beslenme şeklinin, kalsiyum oksalatın aşırı doygunluğunu ve buna bağlı böbrek taşı oluşumunu azalttığı gösterildi.
Bir çalışmada, dengeli bir kalsiyum/oksalat oranını korumak, yiyeceklerle yüksek miktarda oksalat tüketimi olsa bile kalsiyum oksalat taşı riskini azalttı. Bir diğer çalışma, oksalat kalsiyum oranının 4.73 (oksalata bağlı kalsiyum %76.7) olduğu bir ıspanak kavurması ve bazı peynir çeşidinin tüketilmesi durumunda, oksalat emiliminde bir azalma gösterildi, lor peyniri ve zeytin yağı ile tüketildiğinde ise azalma yoktu. Kalsiyum tuzlarını ilave etmek, en azından yeşil sebze sularında, ıspanağın bir miktar oksalat içeriğini azaltabildi.
Bir çalışma, C vitaminin oksalat etkisini geriye çevirebildiğini buldu. Ancak aşırı C vitamini kullanımının idrar yolu oksalat atılımını, muhtemelen C vitamini bozulmasının bir yan ürünü olarak oksalatın ortaya çıkması nedeniyle arttırabilir. Diğer klinik araştırmalar, 1 ya da 2gr C vitamini alan ve taş oluşturmuş hastaların ortalama idrar yolu oksalat miktarları sırasıyla bir %41 – 61 idi.
O Halde Oksalatla İlgili Endişeli Olmalı Mıyız?
Oksalat miktarı düşük bir beslenmenin en fazla risk altında olan kişilerde bile onlarca yıldır, böbrek taşı oluşumunu önlemede bir dayanak noktası oldu, fakat doktorlar, şimdi, bilinen taş formlarında bile, bunun gerçekten gerekli olup olmadığını sorgulamaya başlıyorlar. Bazı popülasyonda, oksalatın idrar yolu ile boşaltımının artma riski, onları böbrek taşı riski altında tutar, ve oksalattan zengin yiyecekler tüketmek diğer bazı faktörler arasında bir rol oynayabilir.
Her ne kadar anti-besleyici terimi, kiminle konuştuğunuza bağlı olarak, çok güçlü olabilir, oksalatlar, yiyecekteki minerallere bağlanabilir bu da minerallerin biyokimyadaki varlıklarını azaltır. Bazı yemek hazırlama metotları, bazı yiyecek kombinasyonları, mineralleri arttırmaya yardım edecek olan çözünebilir oksalatı azaltabilir.
Peki bu durum, çoğu insanı, oksalat ile ilgili düşünülmesi gerektiği noktasında bırakıyor mu? Eğer çok büyük böbrek taşı riski altındaysanız, mide-barsak problemleriniz varsa, ya da oksalatlarla ilintili sorunlara daha duyarlı bir kişi iseniz, bunu, doktorunuz, beslenme uzmanınız ya da diğer koruyucu sağlık profesyoneliniz ile tartışmanız en iyisidir.
Bir çok vakada, yiyeceklerin geleneksel yöntemlerle hazırlanıp pişirilmesi, oksalatlar ile ilintili problemlerin çoğunu azaltır. Dahası, oksalat içeren yiyeceklerin çoğu mineral içeriklerinin ötesinde sağlık yararlarına sahiptir; çeşitli besleyicilerden yoğundur, renkli beslenme de onların diğer yararlarını ortaya çıkarma potansiyelini verir.
Referanslar
- Oxalate content of foods and its affect on humans. Noonan SC, Savage GP., Asia Pac J Clin Nutr. 1999 Mar;8(1):64-74
- Targeted cellular ionic calcium chelation bu oxaletes: Implication fort he treatment of tumor cells. Abraham Embi, Benjamin J Scherlag, Peter J Embi, Manuel Menes, and Sunny S Po., Cancer Cell Int. 2012; 12:51. Published online 2012 Dec 8.
- Intestinal Absorption and Factors Influencing Bioavailability of Magnesiun-An Update. Jan Philipp Schuchardt and Andreas Hahn, Curr Nutr Food Sci. 2017 Nov; 13(4): 260-278.
- Dietary Influences on Urinary Oxalate and Risk of Kidney Stones. Massey LK, Front Biosci. 2003 May 1; 584 – 94.
- Oxalate Centent of Cereals and Ceral Products. Siener R, Honow R, Voss S, Seidler A, Hesse A., J Agric Food Chem. 2008 Apr 19;54(8):3008 -11
- Fe and Zn in Vitro Bioavaşlability in Relation to Antinutritional Factorsin Biofortified Beans Subjected to Different Processes. Brigide P. De Toledo NMV, Lopez-Nicolas R, Ros G, Frontela Saseta C, de Carvalho RV., Food Funct. 2019 Aug 1;10(8):4802-4810
- Kidney Stones. Khan SR, Pearle MS, Rabertson WG, GambaroG, CanalesBK, Doizi S, TraxerO, Tiselius HG, Nat Rev Dis Primers. 2016 Feb 25;2:16008. Doi;1038%nrdp
- Diwtary Hyperoxaluria is not Reduced by Treatment with Lactic Acid Bacteria. Roswitha Siener, Diana J Bade, Albrecht Hesse, and Bernd Hoppe, J Transl Med. 2013; 11: 306
- Oxalate Intake and the Risk for Nephrolithiasis. Taylor EN, Curhan GC, J Am SocNephrol. 2007 Jul; 18(7):2198-204. Epub 2007 May 30.
- Dietary Risk Factors for Hyperoxaluria in Calcium Oxalate Stone Formers. Siener R, Ebert D, Nicolay C, Hesse A. Kidney Int. 2003 Mar;63(3):1037-43.
- Effect of Dietary Intake on Urinary Oxalate Excretion in Calcium Oxalate Stone Formers in Their Foties. Naya Y, Ito H, Masai M, Yamaguchi K, Eur Urol. 2000 Feb;37(2);140-4
- A Controlled Metabolic Diet, Reduces Calcium Oxalate Supersaturation But Not Oxalate Excretion After Bariatric Surgery. Ran Pang, Micheal Linnes, Helen M. O’Connor, Xujian Li, eric Bergstralh and John C. Lieske, Urology. 2012 Aug;80(2):25—54
- The Effect of Fruits and Vegetables on Urinary Stone Risk Factors. Meschi T, Maggiore U, Fiaccadori E, Schianchi T, Bosi S, Adomi G, Ridolo E, Guerra A, Allegri F, Novarini A, Borghi L., Kidney Int. 2004 Dec;66(6):2402-10
- Nephrolithiasis in Patients with Intestinal Diseases. Cirillo M, Iudici M, Marcerelli F, Laudato M, Zincone F., G Ital Nefrol. 2008 Jan-Feb;25(1):42-8
- Is There a Relation Between Irritable Bowel Syndrome and Urinary Stone Diseases?Erdem E, Akbay E, Sezgin O, Doruk E, Canpolat B, Cayan S., Dig Dis Sci. 2005 Mar;50(3):605-8
- Urolithiasis and Cronh’s Diseases. Sandro Roberto da Silva Gasbar, Tiago Mendonça, Pedro Oliveira, Jose Dias, Tome Lopes., Urol Ann. 2016 Jul-Sep;8(3):297-304.
- Acute Probiotic Ingestion Reduces Gastrointestinal Oxalate Absorption in Healthy Subjects. Al-Wahsh, Wu Y, Liebman M., Urol Res. 2012 Jun;40(3):191-6.
- Impact of Dietary Calcium and Oxalate, and Ozalobacter Formigenes Colonization on Urinary Oxalate Excretion. Juguan Jiang, John Knight, Linda H. Easter, Rebecca Neiberg, Ross P. Holmes, and Dean G. Assimos., J Urol. Auther manuscript, availablein PMC 2011 Jul 25.
- Hyperoxaluria in Women with Vulvar Vestibulitis Syndrome. Greenstein A, Militscher I, Chen J, Matzkin H, Lessing JB, Abramov L., J Reprod Med. 2006 Jun;51(6):500-2.
- Urinary Oxalate Excretion and its Role in Vulvar Pain Syndrom. Baggish MS, Sze EH, Johnson R., Am J Obstet Gynecol. 1997 Sep;177(3):507-11
- A Potential Pathogenic Role of Oxalate in Autism. Konstantynowicz J, Porowski T, Zoch-Zwierz W, Wasilewska J, kadziela-Olech H, Kulak W, Owens SC, Piotrowska-jastrzebska J, Kaczmarski M., Eur J Paediatr Neurol. 2012 Sep;16(5):485-9.
- Effect of Domestic Processing and Cooking Methods on Total, hcl Extractable Iron and in Vitro Availability of Iron in Spinach and Amaranth Leaves. Yadav SK, Sehgal S. Nutr Health. 2002;16(2):113-20.
- Urinary Lithogenic Risk Profile in Recurrent Stone Formers with Hyperoxaluria: a Randomized Controlled Trial Comparing DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) - Style and Low –
Noori N, Honarkar E, Goldfarb DS, Kalantar-Zadeh K, Taheri M, Shakhssalim N, Parvin M, Basiri A., Am J Kidney Dis. 2014 Mar;63(3):456-63.
- Ascorbic Acid Intake and Oxalate Synthesis. John Knight, Kumudu Madduma-Liyanage, James A. Mobley, Dean G. Assimos, and Rossp. Holmes., Urolithiasis 2016 Aug;44(4):289-97.
- Effect of Vitamin CSupplements on Urinary Oxalate anf pH in Calcium Stone-Forming Patients. Baxmann AC, De O G Mendonça C, Heilberg IP., Kidney Int. 2003 Mar;63(3):1066-71.